περιλήψεις
Γιάννης
Μπελώνης: Ο Μανώλης Καλομοίρης και η Σκοτεινή Πλευρά της Περιόδου της Γερμανικής Κατοχής και του
Εμφυλίου
Ο
Μανώλης Καλομοίρης, διατελώντας επικεφαλής όλων σχεδόν των μουσικών οργανισμών και θεσμών
της εποχής του, κατόρθωσε να έχει μονίμως προσβάσεις στην εκάστοτε εξουσία, οποιασδήποτε
μορφής κι αν ήταν αυτή, κάτι το οποίο στις δύσκολες και άκρως επικίνδυνες περιόδους της
Γερμανικής Κατοχής και του επακόλουθου Εθνικού Διχασμού παραλίγο να αποβεί μοιραίο. Στο
συγκεκριμένο κείμενο φωτίζονται άγνωστες πτυχές της προαναφερθείσας περιόδου, κυρίως μέσω
ζωντανών μαρτυριών ανθρώπων που έζησαν και συνεργάστηκαν μαζί του και ανθρώπων του στενού
οικογενειακού κύκλου του συνθέτη.
Ειρήνη
Θεοδοσοπούλου: Μιμήσεις ήχων «οργάνων» και ήχων «της φύσης» από «μουσικά όργανα» – Το παράδειγμα του
βιολιού της Κρήτης: Συμπεράσματα από επιτόπια έρευνα
Στο
παρόν άρθρο πραγματεύομαι το ζήτημα της μίμησης ήχων «οργάνων» και ήχων «της φύσης» από «μουσικά
όργανα» στο πλαίσιο της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Αναφέρονται ορισμένες
χαρακτηριστικές περιπτώσεις μελωδιών από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπου παρατηρούνται
«μιμήσεις». Δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο παράδειγμα του «βιολιού» της Κρήτης και στο ζήτημα
της μίμησης από πλευράς του τού ήχου του οργάνου «ασκομαντούρα» που παιζόταν παλιότερα στο
νησί. Γίνεται κατάθεση πορισμάτων που προέκυψαν έπειτα από έρευνα πεδίου σε διάφορες
περιοχές της ανατολικής και κεντρικής Κρήτης κατά τα έτη 1998-2003.
Στην
Κρήτη υπάρχουν ορισμένες χαρακτηριστικές μελωδίες που ονομάζονται «κοντυλιές». Προς το
τέλος των σκοπών που φέρουν στον τίτλο τους την ένδειξη κοντυλιές του Λα, κοντυλιές του Μι ή
πηδηχτός, βιολάτορες συνηθίζουν να προσθέτουν «το γύρισμα της ασκομαντούρας». Από την
ανάλυση εξήντα τεσσάρων τέτοιων μελωδιών προκύπτουν δεκατρία γυρίσματα ασκομαντούρας.
Πρόκειται για δίμετρες, ως επί το πλείστον, μουσικές φράσεις που επιτελούνται από τονική
βάση Λα και σπανιότερα από Μι. Τα γυρίσματα αυτά έχουν ιδιαίτερες λειτουργίες στο πλαίσιο
επιτέλεσής τους στο «γλέντι» ή στην «μπαρέα». Όπως προκύπτει από τη μορφολογική ανάλυση των
εξήντα τεσσάρων μελωδιών, οι σκοποί του πηδηχτού χορού απαρτίζονται κυρίως από δίμετρες
μουσικές φράσεις σε αντίθεση με τις κοντυλιές, οι οποίες δομούνται ως επί το πλείστον από
τετράμετρα μουσικά γυρίσματα. Συνεπώς, τα γυρίσματα ασκομαντούρας θα πρέπει αρχικά να
επιτελούνταν σε σκοπούς του πηδηχτού χορού και από εκεί να πέρασαν και στις κοντυλιές.
Όπως
προκύπτει από συνεντεύξεις, η μίμηση του οργάνου ασκομαντούρα από το βιολί επιτυγχάνεται με
το «φάλτσο παίξιμο», δηλ. «το παίξιμο όχι ακριβώς πάνω στη νότα», με το διπλόχορδο παίξιμο, με
παράλληλη αλλαγή κουρδίσματος από Μι, Λα, Ρε, Σολ σε Λα, Λα, Ρε, Σολ, και με την αλλαγή του
κουρδίσματος του βιολιού από Μι, Λα, Ρε, Σολ σε Λα, Λα κατεβασμένο, Ρε, Σολ. Με τους τρόπους
αυτούς ορισμένοι βιολάτορες μιμούνται οργανο-κατασκευαστικά δεδομένα του οργάνου «ασκομαντούρα».
Τα γυρίσματα ασκομαντούρας ακολουθούν τον διατονικό τρόπο του Ρε και του Ρε με Α΄ Χρόα και
δεν ξεπερνούν σε έκταση το διάστημα της έκτης μεγάλης, διάστημα που αντιστοιχεί στην έκταση
του οργάνου «ασκομαντούρα». Η καταγραφή και μορφολογική ανάλυση και άλλων μελωδιών θα
οδηγήσει στον εμπλουτισμό του corpus των γυρισμάτων ασκομαντούρας και με άλλες μουσικές
φράσεις.
Στο
παρόν άρθρο γίνεται, επίσης, ιδιαίτερη αναφορά στην περίπτωση της μίμησης του ανθρώπινου
αναστεναγμού σε συρτά της δυτικής Κρήτης. Προκειμένου να διερευνηθεί το ζήτημα των μιμήσεων
στο πλαίσιο της ελληνικής δημοτικής μουσικής έγινε συλλογή και μελέτη, πρώτον,
βιβλιογραφικού – δισκογραφικού υλικού, δεύτερον, βιβλιογραφικού – έμμεσα εμπειρικού
υλικού (βιβλία εισαγωγής μουσικής ύλης και χειρόγραφα κείμενα αποστολών του Κέντρου Ερεύνης
της Ελληνικής Λαογραφίας [Κ.Ε.Ε.Λ.] της Ακαδημίας Αθηνών και υλικό του ερευνητικού
προγράμματος «Θαλήτας: Η βιολιστική παράδοση στην κρητική δημοτική μουσική» του Ι.Μ.Σ. / Ι.Τ.Ε.
και του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός υπεύθυνος του
οποίου ήταν ο Καθηγητής Εθνομουσικολογίας, Γεώργιος Αμαργιανάκης), και τρίτον, εμπειρικού
υλικού (συνεντεύξεις και ηχητικό υλικό προσωπικής επιτόπιας έρευνας στην επαρχία Σητείας
κατά τα έτη 1998-1999, 2000 και 2002-2003).
Η
προβληματική του καθορισμού ενός αριθμού ειδών μιμήσεων στο πλαίσιο της ελληνικής
παραδοσιακής μουσικής σχετίζεται και εξαρτάται από τη σκοπιά με την οποία μελετά κανείς το
ζήτημα. Η αναλυτική μελέτη της παραδοσιακής μουσικής και άλλων περιοχών της στεριανής και
νησιωτικής Ελλάδας θα αποδώσει πρόσθετα στοιχεία. Το θέμα παραμένει ανοιχτό σε διαφορετικές
αναγνώσεις και διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Αναστασία
Γεωργάκη: Η μεταφυσική διάσταση της συνθετικής τραγουδιστής φωνής στο έργο Mortuos
Plango – vivos voco (J. Harvey, 1981)
Σε
αυτό το άρθρο πραγματευόμαστε την μεταφυσική διάσταση της συνθετικής τραγουδιστής φωνής,
ερμηνεύοντας τα ηχητικά σύμβολα που χρησιμοποίησε ο συνθέτης J. Harvey στο έργο του Mortuos Plango – vivos voco (1981). Το έργο αυτό, που θεωρείται πλέον στις
μέρες μας ως ένα μνημειώδες έργο της ηλεκτρακουστικής μουσικής με την βοήθεια του
υπολογιστή, χαρακτηρίζεται από την πρωτότυπη επεξεργασία του ηχοχρωματικού ιστού και
ιδιαίτερα των πρωτότυπων μεταλλάξεων της φωνής σε καμπάνα ή άλλα ηχοχρώματα. Εξετάζοντας τη
διάσταση αυτής της άυλης φωνής από τεχνικής και αισθητικής πλευράς, θέλουμε να αναδείξουμε
την δυναμική του υπολογισμού των μουσικών παραμέτρων σε μικροδομικό επίπεδο: μέσω της
ηχητικής σύνθεσης δίνεται η δυνατότητα στον συνθέτη να διεισδύει στο εσωτερικό ενός ήχου
και να χειρίζεται με ακρίβεια τις φασματικές του παραμέτρους.
Σοφία
Κομποτιάτη: Ο εθνομουσικολόγος Béla Bartók και η έρευνά του στην Τουρκία. Μικρό χρονικό μιας
μεγάλης αποστολής
Η
συνθήκη της Λωζάνης του 1922 σηματοδότησε την οριστική κατάρρευση της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και τη γέννηση της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο ιδρυτής και ηγέτης της νέας αυτής
δημοκρατίας, Mustafa Kemal Atatürk, εφάρμοσε καινοτόμες μεταρρυθμιστικές εκστρατείες, με στόχο τον
εκσυγχρονισμό του νεοσύστατου κράτους και τη δημιουργία μιας νέας Τουρκίας, οριστικά
αποκομμένης από το οθωμανικό και αυτοκρατορικό παρελθόν της. Στα πλαίσια αυτά και θεωρώντας
απαραίτητη τη δημιουργία μιας νέας εθνικής μουσικής, η οποία θα αποτελούσε συνδυασμό της
δυτικής και της τουρκικής λαϊκής μουσικής, ο Atatürk και οι συνεργάτες του κάλεσαν τον Ούγγρο
συνθέτη και εθνομουσικολόγο Béla Bartók να μιλήσει για την αναγκαιότητα της εθνογραφικής
έρευνας, της συλλογής και της καταγραφής της δημοτικής μουσικής, αλλά και να αναλάβει μια
ερευνητική αποστολή στη Νότια Τουρκία. Κανείς τότε δεν είχε φανταστεί ότι αυτή η πρόσκληση
θα έδινε στον Bartók τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει την τελευταία σπουδαία εθνογραφική
του έρευνα, η οποία θα έκανε την Τουρκία και την τουρκική μουσική γνωστή στον δυτικό κόσμο.
Γιώργος Χατζηνίκος: Η
μουσική στην κοινωνία. Μουσική Παιδεία και Μουσική Εκπαίδευση στην Ελλάδα
Το
δοκίμιο αυτό χρονολογείται στα 1987 και αναφέρεται στο τότε σύγχρονο σύστημα μουσικής
εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Έκτοτε, βέβαια, έλαβαν χώρα σημαντικές εξελίξεις στην ελληνική
μουσική εκπαίδευση. Παρ’ όλη την πρόοδο όμως, ζητήματα που αφορούν στην έλλειψη ευθύτητας
και γνησιότητας στην σχέση της μουσικής με το ακροατήριο ή τους μουσικούς φαίνεται πως
παραμένουν ακόμη άλυτα. Ο συγγραφέας αναζητά τα αίτια του φαινομένου αυτού ανατρέχοντας
στην ελληνική και ευρωπαϊκή μουσική εκπαίδευση και ιστορία. Τελικά, υποδεικνύει μια
μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την σχέση τους με την μουσική.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η μεταβολή αυτή δεν θα έχει μόνο την δυνατότητα να
επαναπροσδιορίσει την θέση της μουσικής εντός του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και την
θέση της στο πλαίσιο διαφόρων άλλων επόψεων του ανθρώπινου βίου.
