τεύχος 3 (Φθινόπωρο 2003) περιεχόμενα περιλήψεις βιογραφικά

περιλήψεις

 

Λουκία Καρακώστα: «O ποιητής μιλά» με την ψυχή του βιολιού. Το Κοντσέρτο για βιολί του Robert Schumann: ένα μεταθανάτιο έργο

 

Η ιστορία του Κοντσέρτου για βιολί του Robert Schumann, του τελευταίου ολοκληρωμένου έργου του συνθέτη, μας διδάσκει πόσο εύκολα μπορούν τα γεγονότα να καθορίσουν το μέλλον και την αξία των συνθέσεων μεγάλων δασκάλων της μουσικής. Οι υπάρχουσες κριτικές για το συγκεκριμένο έργο μετά το 1933, όποτε και ανακαλύφτηκε, είναι λιγοστές και αποθαρρυντικές, γι’ αυτό και στις μέρες μας αποτελεί πρόκληση για τους επίδοξους ερμηνευτές του βιολιού. Ωστόσο, ο Schumann, ως κύριος καθοδηγητής της σκέψης μας, ξετυλίγει εδώ για μια ακόμα φορά τη ρομαντική του αντίληψη. Θεματικά και μοτιβικά το έργο αποδεικνύεται ακέραιο και πιστοποιεί την ενιαία μουσική σκέψη του δημιουργού. Όσο για το μυστικό του είναι καλά κρυμμένο σε «έναν γαλήνιο ήχο που υπάρχει για όποιον τον ακούει κρυφά…».

 

 

Daniel Koglin: Αυτοσχεδιασμός στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Η σύμπραξη μουσικής και χορού στην Θράκη

 

Ο επιτόπιος ερευνητής που επιδιώκει να κατανοήσει τη χρήση του αυτοσχεδιασμού στη μουσική ενός ξένου πολιτισμού, αναγκάζεται συχνά να περιοριστεί στην παρατήρηση συγκεκριμένων καταστάσεων και να υποθέσει ότι η παρατηρούμενη συμπεριφορά ήταν πραγματικά καινοτόμος. Μπορεί να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει την υπόθεσή του, προσπαθώντας πρώτα να μάθει ποιές πράξεις επαναλαμβάνονται τακτικά και ποιοί παράγοντες (πολιτισμικοί, φυσικοί, ψυχολογικοί κλπ.) είναι υπεύθυνοι γι’ αυτό. Μετά ταύτα, ίσως να έρθουν στο φως τα αυτοσχέδια στοιχεία της συμπεριφοράς ως εκείνα που κατά τα φαινόμενα εμφανίζονται «τυχαία». Η μουσική συμπεριφορά θα έπρεπε λοιπόν να εξεταστεί ως μέρος μίας σύμπραξης, κατά τη διάρκεια της οποίας συνδέεται στενά με το τραγούδι, το χορό και τελικά με άλλες μορφές λεκτικής και μη λεκτικής έκφρασης. 

Αυτή η θεωρητική προσέγγιση περιγράφεται για το νταϊακωτό, ένα θρακικό κυκλικό χορό. Η μελωδία, που εκτελείται σε μία παραδοσιακή φλογέρα, εξετάζεται χωριστά όσον αφορά το ερώτημα: πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε την αυτοσχέδια ή ακανόνιστη συμπεριφορά από την τακτική; Τα αποτελέσματα ερμηνεύονται από την άποψη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο μουσικό και τους χορευτές: ένας βασικός της στόχος είναι η δημιουργία κορυφώσεων μέσα στη «ροή της δράσης», οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν την αυτοσχέδια συμπεριφορά και στις δύο πλευρές. Η δημιουργία και η διατήρηση τέτοιων κορυφώσεων απαιτεί τόσο την επανάληψη όσο και το στοιχείο του αιφνιδιασμού, άρα ο αυτοσχεδιασμός είναι μία μόνο ανάμεσα σε διάφορες τεχνικές που ένας μουσικός μπορεί να εφαρμόσει. Ωστόσο, πρέπει να εξισορροπήσει καινοτόμα και πλεοναστικά στοιχεία στο παίξιμό του για να συνεχιστεί ο χορός. Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα της παρατηρούμενης σύμπραξης αναγνωρίζεται τελικά ως ζωτικό στοιχείο της κοινωνικής συνεργασίας γενικώς: η γεωργία και η αρχαία πολεμική τέχνη, παραδείγματος χάριν, εξαρτώνται όχι μόνο από διαδικασίες αυτοσχεδιασμού αλλά και από την ισορροπία μεταξύ της συστηματικής ομαδικής δράσης και ατομικών, αυθόρμητων αποφάσεων.

 

 

Κατερίνα Λεβίδου: Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης και η Ρωσική παράδοση: προς αναζήτηση «Ρωσικότητας»

 

Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης έχει συχνά καταστεί αντικείμενο διαμάχης στο χώρο της Μουσικολογίας, ιδιαίτερα όσον αφορά στη σχέση του κομματιού με την παράδοση. Καταλυτικό ρόλο για την επανεκτίμηση της θέσης του έργου στην ιστορία της μουσικής έχει παίξει η έρευνα της χρήσης φολκλοριστικών στοιχείων στο μπαλέτο, την οποία πραγματοποίησε ο Richard Taruskin. Ο Taruskin υποστηρίζει τη «Ρωσικότητα» της Ιεροτελεστίας και υπογραμμίζει την «αυθεντικότητα», εννοώντας την «εθνογραφική ακρίβεια», των επιλογών του Στραβίνσκη, επιθυμώντας με αυτόν τον τρόπο να συνδέσει το μπαλέτο με την Ρωσική Εθνική Μουσική Σχολή του δεκάτου ενάτου αιώνα. Το παρόν άρθρο αμφισβητεί την υποτιθέμενη αναλογία ανάμεσα στην Ιεροτελεστία και την εθνικιστική μουσική παραγωγή των «Πέντε». Με αναφορά στην αισθητική θεωρία του Τσερνισέβσκη, η οποία τροφοδότησε το έργο των «Πέντε», η Ιεροτελεστία της Άνοιξης εμφανίζεται αντίθετα ως συνειδητή αποστασιοποίηση από τους «Πέντε», ιδιαίτερα λόγω της ιδιότυπης επεξεργασίας δημοτικών μελωδιών από μεριάς του Στραβίνσκη. Ως «αυθεντικότητα» του έργου, επομένως, θα πρέπει να εκλάβουμε όχι την υποτιθέμενη ευαισθησία στη χρήση του δημοτικού υλικού, αλλά την απάρνηση των ενδογενών μηνυμάτων της δημοτικής μουσικής.

 

 

Γιώργος Σακαλλιέρος: Φύση, μεθοδολογία και τυπολογία της μουσικής ανάλυσης. H αναλυτική σκέψη στο β΄ μισό του 20ού αιώνα

 

Για τέσσερις περίπου αιώνες, η μουσική ανάλυση δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν στη δομή, τη μορφή, την πρόσληψη και άλλες πλευρές ενός μουσικού έργου. Από την πρώτη ολοκληρωμένη διατύπωση του όρου “μουσική ανάλυση” από τον J. Burmeister (Musica Poetica, 1606), έχουν παρουσιαστεί πολλές απόψεις γύρω από την ανάλυση, ως θεωρία και εφαρμογή. Στο συγκεκριμένο άρθρο, η μουσική ανάλυση διερευνάται ως μεθοδολογία και λειτουργία μέσα στο μουσικό έργο, ενώ η τυπολογική της διάσταση παρουσιάζεται τόσο ως διάγραμμα όσο και ως σχολιασμός. Εξετάζεται ο ρόλος της ως προς τη φύση, λειτουργία και περιεχόμενο της μουσικής και αναζητούνται τρόποι διείσδυσης μέσα στο μουσικό έργο και παρουσίασης των αναλυτικών ευρημάτων. Στη συνέχεια, ακολουθεί μια επισκόπηση της αναλυτικής σκέψης και μεθοδολογίας κατά το β΄ μισό του 20ού αιώνα, παράλληλα με την καθιέρωση της μουσικής ανάλυσης ως κλάδου των πανεπιστημιακών μουσικών σπουδών. Έμφαση δίνεται στις σχέσεις και την επιρροή που δέχτηκε η ανάλυση από επιστημονικούς κλάδους όπως η γλωσσολογία, η φωνολογία, η σημειολογία, τα μαθηματικά και η πληροφορική, με εκτεταμένη βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Τέλος, κρίνεται σκόπιμη μια συλλογική παρουσίαση των επιστημονικών μελετών που αφορούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό στη μουσική ανάλυση, στα πλαίσια της ελληνικής μουσικολογικής κοινότητας.

 

 

Ιωάννης Φούλιας: Σύντομη θεώρηση των αρχών που διέπουν τις συγχορδιακές ακολουθίες

 

Το παρόν άρθρο συνιστά μια μικρής εκτάσεως διερεύνηση των βασικών αρχών που διέπουν την διαδοχή των συγχορδιών στο πλαίσιο του τονικού συστήματος. Πρόκειται ουσιαστικά για μια επιτομή του αντικειμένου της αρμονίας και παράλληλα για μια έμμεση πρόταση ανανέωσης της παρωχημένης ύλης και πρακτικής που ακολουθείται ακόμα στην διδασκαλία του ομώνυμου μαθήματος στα ελληνικά ωδεία. Με αφετηρία την σύνδεση των κύριων βαθμίδων και την σύσταση μιας πλήρους πτωτικής ακολουθίας, εξετάζονται στην συνέχεια τα διάφορα είδη πτώσεων, οι λειτουργίες των δευτερευουσών βαθμίδων, οι κύκλοι συγχορδιακών διαδοχών, το φαινόμενο του εγκιβωτισμού, καθώς και η διάκριση μεταξύ τονικοποίησης και μετατροπίας.

 

 

Ελισσάβετ Περακάκη: Το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών για τη Μουσική Αγωγή

 

Τον Οκτώβριο του 2001 εισήχθη στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ως προέκταση του Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών, το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών. Το Πρόγραμμα Σπουδών Μουσικής Αγωγής στο πλαίσιο αυτό δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο έχει δώσει οδηγίες για την εφαρμογή του κατά το σχολικό έτος 2001-2002, που έχουν δημοσιευθεί στο Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως 1373 / 18-10-2001. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται: το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Μουσική Αγωγή συνοπτικά, οι δυσκολίες εφαρμογής του στην καθημερινή εμπειρία της τάξης και δύο ενδεικτικά σχέδια μαθημάτων σύμφωνα με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών σε ένα δημόσιο σχολείο.