περιλήψεις
Καίτη Ρωμανού: Η κατανόηση του Επτανησιακού αστικού μουσικού πολιτισμού· ένας επαρκής στόχος
Η συγγραφέας επιχειρεί να δει τη μουσική ζωή των Ιονίων νήσων υπό το φως των
πρόσφατων ερευνών για την ιταλική οργανική μουσική του 19ου αιώνα. Οι έρευνες αυτές
αναδεικνύουν έναν πολιτισμό καθυστερημένο σε σχέση με τον σύγχρονο γερμανικό πολιτισμό και
απομονωμένο από την υπόλοιπη δύση σε όλο το πρώτο μισό του αιώνα. Η σημασία του καλλιτεχνικού
έργου ως ενότητας δεν έχει ακόμη διαδοθεί στις συνειδήσεις· η πρωτοτυπία δεν αποτελεί
επιδίωξη· το κοινό δεν έχει περάσει στη φάση της παθητικής και απαιτητικής ακρόασης.
Η οργανική μουσική στο πρώτο μισό του αιώνα εκτελείται πολύ σπανιότερα από την
φωνητική, θεωρείται κατώτερο είδος και δεν επηρεάζεται από τα επιτεύγματα της δυτικής, ούτε
ως προς την μορφή ούτε ως προς την ηχοχρωματική ευαισθησία και την ενορχήστρωση. Ως τα μέσα
του αιώνα το μόνο είδος ιταλικής ορχηστρικής μουσικής είναι η συμφωνία σε ένα μέρος, με
πρότυπο την ροσινική οπερατική ουβερτούρα. Την δομή των συμφωνιών αυτών δείχνει η
συγγραφέας πάνω σε μία συμφωνία στην ντο του Νικολάου Μάντζαρου, που βρέθηκε σε χειρόγραφο
στη μουσική βιβλιοθήκη της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας και δημοσιεύεται ολόκληρη στο
παράρτημα αυτού του τεύχους της Πολυφωνίας. Σε μία επόμενη φάση της ιταλικής ορχηστρικής μουσικής, το ροσινικό
πρότυπο εγκαταλείπεται και γράφονται προγραμματικές συμφωνίες και συμφωνικά ποιήματα, μία
εξέλιξη που επίσης βλέπουμε να ακολουθείται στην Κέρκυρα. Δίδονται εδώ παραδείγματα από το
συμφωνικό ποίημα του Διονυσίου Ροδοθεάτου Ατάλια, που έχει τη δομή
των σύγχρονων ιταλικών συμφωνικών ποιημάτων (το έργο βρέθηκε σε χειρόγραφη μεταγραφή για
μπάντα, επίσης στη μουσική βιβλιοθήκη της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας).
Οι εξελίξεις της δεκαετίας του 1860 (η πολιτική ένωση της Ιταλίας και η ένωση των
Επτανήσων με την Ελλάδα) θα επανασυνδέσουν την Ιταλία με την Δύση και τα Επτάνησα με την
Ανατολή, δημιουργώντας ένα όλο και μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των δύο μουσικών πολιτισμών ως το
τέλος του αιώνα. Η μουσική ζωή της Ιταλίας θα εκσυγχρονιστεί με της Δύσης, ενώ των Επτανήσων
θα παρακμάσει, καθώς οι καλύτεροι μουσικοί των θα εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που
προσφέρονται στις αναπτυσσόμενες ελληνικές πόλεις και κυρίως την Αθήνα.
Στο άρθρο περιγράφεται επίσης το φαινόμενο των πιανιστικών μεταγραφών από
όπερες, μέσω των οποίων κυρίως διαδόθηκε το πιάνο στην Ιταλία. Με τις μεταγραφές αυτές, που
γράφονταν από «αφανείς» επαγγελματίες και εκδίδονταν σε μεγάλους αριθμούς και με μεγάλη
ταχύτητα για την διαφήμιση των οπερατικών παραστάσεων, η όπερα διασπάται σε υλικό προς
τέρψιν όλων των αστικών τάξεων. Στην Κέρκυρα, οι όπερες διασπώνται και εκλαϊκεύονται μέσω
των μεταγραφών για μπάντα κυρίως, που γράφουν αφανείς επίσης εργάτες της καθημερινής
μουσικής ζωής και όχι οι επιφανείς συνθέτες του νησιού.
Προλογίζοντας το κείμενο αυτό, η συγγραφέας εκφράζει την πεποίθησή της
πως οι νέες κοινωνιολογικές τάσεις της μουσικής ιστοριογραφίας και η κριτική στάση απέναντι
στην αναζήτηση μεγαλοφυϊών και αριστουργημάτων ευνοούν την έρευνα της ελληνικής εν γένει
μουσικής, όπως και κάθε πολιτισμού στο περιθώριο της Δύσης.
Θανάσης Μωραΐτης (με τη συνεργασία του Δημήτρη Λέκκα): Τρόπος και πολυφωνία στα
προϊστορικά Βαλκάνια
Η παρούσα εργασία αποτελεί προσπάθεια για βασική ολοκληρωμένη προσέγγιση στο
φαινόμενο της βαλκανικής και ιδιαίτερα της ηπειρώτικης πολυφωνικής πεντατονίας.
Η βάσει θεωρητικών και αρχαιολογικών τεκμηρίων ιστορική ανασύσταση ξεκινάει με
τη διαπίστωση της ομηλικίας των πεντάτονων και επτάτονων τονικών δομών. Ακολουθεί ο
γεωγραφικός διαχωρισμός των πρώτων στα (ευρύτερα νοούμενα) δυτικά και των δεύτερων στα
ανατολικά Βαλκάνια, ήδη πριν από το 6000 π.Χ.
Στη συνέχεια, ανατέμνεται η τεχνική παραγωγή των πέντε ανημίτονων πεντατόνων
από τον κύκλο της πέμπτης / τέταρτης μέσω επαλληλιών. Τα εν λόγω πεντάτονα, τα οποία και
παρατίθενται, αποτελούνται από 3 τόνους, καθώς και από 2 τριημίτονα, τα οποία ποτέ δεν
γειτνιάζουν. Παράλληλα, σε θεωρητικό επίπεδο εγείρεται ζήτημα συνηχήσεων και γένεσης μιας
αρμονίας προσαρμοσμένης σ’ αυτό το συγκεκριμένο τονικό σύστημα. Σ’ αυτή τη βάση,
καταλέγονται τα άριστα συνηχήματα / συγχορδίες που του αρμόζουν, όπως προκύπτουν μέσα από τη
μαθηματική θεωρία.
Τα βαλκανικά πεντάτονα μαρτυρούν προχωρημένη συνειδητότητα των διαστημάτων
της πέμπτης και τέταρτης και των τροπικών προϊόντων τους. Διέπονται από στοιχεία
αναδιατακτικότητας / ανακυκλητικότητας που επιτρέπουν κατ’ αρχήν να τοποθετείται το ίσο
αδιακρίτως από πάνω ή από κάτω από την κύρια μελωδία και ανοίγουν το δρόμο για αρμονική
συνοδεία και αντιστικτικές κινήσεις σε τρόπο που συνάδει επακριβώς προς την αυστηρή
μαθηματική ανάλυση. Γι’ αυτό τα ηπειρώτικα πολυφωνικά είναι αντιστικτικά και σχηματίζουν
αυτές ακριβώς τις συγχορδίες που παράγει η θεωρία και όχι άλλες.
Η ιστορική διάσταση συμπληρώνεται από διερευνήσεις χρόνου (από πότε; – κατά
σοβαρή πιθανότητα από άγνωστους πλην παλαιότατους προϊστορικούς χρόνους) και τόπου (πού; –
εστιακοί χώροι, εξάπλωση, διασπορά, παραλλαγές και διαφοροποιήσεις). Με αυτά τα δεδομένα
εντοπίζεται τόσο η ιστορική σημασία των πολυφωνικών ηπειρώτικων πεντατόνων, όσο και η
εστιακή θέση τους καθώς και η μοναδικότητά τους, όπως προκύπτει από τον ύψιστο βαθμό
πολυπλοκότητάς τους.
Σε επόμενο εδάφιο συντελείται τεχνική προσέγγιση και ανάλυση, με λεπτομερή
αναφορά στις διάφορες φωνές (παρτής, γυριστής, κλώστης, ισοκράτες, ρίχτης), στην αγωγή και στο
μουσικό ρόλο καθεμιάς τους, με άμεση αναφορά στα μουσικά παραδείγματα που επισυνάπτονται σε
παράρτημα στο τέλος.
Συμπερασματικά, γίνεται ενδεικτική αναφορά σε έντονα και εμφανή
γλωσσολογικά κατάλοιπα, τα οποία φέρει το μουσικό αυτό ιδίωμα από αρχαίες γλώσσες, με τις
προφορές και εκφορές τους (στις μελωδίες) καθώς και με τα προσωδιακά μετρικά και ρυθμικά
χαρακτηριστικά τους (στους ρυθμούς του και στους χορούς που το συνοδεύουν).
Παναγιώτης Αδάμ: Τρόπος, θέμα και απάντηση στην αναγεννησιακή πολυφωνία
Το άρθρο αυτό απευθύνεται σε όσους ασχολούνται σοβαρά με την
αναγεννησιακή αντίστιξη. Στο πρώτο μέρος αποσαφηνίζονται θεμελιώδη χαρακτηριστικά των
τρόπων στην πολυφωνική μουσική του 16ου αιώνα, όσον αφορά τη μελωδική λογική, τις εκτάσεις των
φωνών και τη φύση της αρχικής θεματικής ιδέας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται, σε συνάρτηση
με το πρώτο, πλήρης και συστηματική εξήγηση του μηχανισμού και άλλων χαρακτηριστικών της
αρχικής μιμήσεως.
Άννα-Μαρία Ρεντζεπέρη-Τσώνου: M. Bάρβογλη, Το Απόγευμα της Αγάπης. Πραγματολογικά
στοιχεία και διαμόρφωση του λιμπρέτου
Στη μελέτη αυτή δίνονται αρχικά πραγματολογικά στοιχεία για την όπερα
του Μ. Βάρβογλη Το Απόγευμα της Αγάπης και το ομώνυμο δράμα του Θ.
Συναδινού, που αποτέλεσε τη βάση για το λιμπρέτο της. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στα
χειρόγραφα, τις παραστάσεις και τις ηχογραφήσεις της όπερας καθώς και στα χειρόγραφα του
δράματος, στο λογοτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκει και στις βασικές ιδέες που προβάλλονται σ’
αυτό. Στη συνέχεια γίνεται σύγκριση του δράματος με το λιμπρέτο της όπερας. Σ’ αυτήν
προσδιορίζονται οι διαφοροποιήσεις που πραγματοποιεί ο Βάρβογλης κατά τη διαμόρφωση του
λιμπρέτου ως προς το ύφος της γλώσσας, τη δομή του κειμένου, την εξέλιξη της υπόθεσης και τη
σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Επίσης εντοπίζονται νέες ιδέες που προβάλλονται στην όπερα.
